A është ndonjëherë e drejtë të gënjesh qëllimisht?
Në traditën filozofike të Perëndimit, përgjigjja nga mendimtarët e krishterë të hershëm dhe mesjetar ishte jo. Megjithatë, në fund të shekullit të 15-të, intelektuali dhe politikani në pension Giovanni Pontano e theu këtë traditë.
Pontano nxori në pah dy teza të jashtëzakonshme: së pari, se të mashtrosh dikë për hir të mbrojtjes së shtetit dhe të bashkëqytetarëve ishte e virtytshme; dhe, së dyti, se çdo person i matur mund të ndryshojë të vërtetën, pavarësisht nga klasa, mosha, gjinia apo arsimimi.
Pontano punoi në Napoli, qendra e kulturës dhe e jetës intelektuale në fund të viteve 1400. Brenda dy brezave Trastamara, familja mbretërore e Aragonit, e cila pushtoi Napolin nga francezët Angevin në 1442, e kishte ndërtuar mbretërinë e tyre të re italiane në një fuqi politike të lulëzuar me tipare të qarta hispanike dhe ambicie perandorake, raporton abcnews.al.
Në kulmin e saj, Napoli ia kaloi Firences, Romës dhe Venecias.
Humanistët ishin studiues dhe mësues, të apasionuar pas së kaluarës dhe misionit të tyre të rinovimit kulturor, i cili përfshinte filozofinë, teologjinë, artin, gramatikën, retorikën, poezinë, historinë dhe letërsinë në greqisht dhe latinisht.
Brezi i parë i humanistëve, synoi t’i kthente Italisë, lavdinë e saj të lashtë klasike. Humanistët mendonin se, nëse do t’i mësonin brezit të ardhshëm të elitës italiane të njëjtin arsimim që morën figurat e mëdha të Greqisë dhe Romës së lashtë, ata do të krijonin një klasë sunduese të virtytshme në të njëjtin nivel.
Këto elita më pas do të sillnin stabilitet në Itali dhe Europë.
Pontano ishte një humanist i tillë. Edhe pse i varfër, Pontano ishte një student i shkathët, shkrimtar i talentuar dhe diplomat i zgjuar. Ai iu bashkua gjykatës së Trastamaran në 1447 dhe pas 50 viteve u bë kryeministër i mbretërisë dhe ambasadori kryesor i saj, raporton abcnews.al.
Pontano gjithashtu mësoi disa nga trashëgimtarët e Trastamaranisë, duke shkruar traktate mbi virtytet e nevojshme që një princ duhet të kishte për të menaxhuar siç duhet një shtet. Përmes njohurive të tij për klasikët, Pontano e dinte se disa shkrimtarë të lashtë besonin se gënjeshtrat ishin jetike për udhëheqësit.
Në Republikë, Sokrati argumentoi se udhëheqësit e republikës ideale duhet të ndërtojnë një mit, të cilin ata e dinë se është i rremë, për të justifikuar para qytetarëve të tyre pse shoqëria është e ndarë në shtresa.
Sokrati mendonte se gënjeshtra duhet të përdoret vetëm nga ata që qeverisin ‘për të përfituar, por e gjithë pjesa tjetër e shoqërisë duhet të shmangë diçka të tillë”. Megjithëse disa etër të hershëm të Kishës e mbështetën këtë, Shën Agustini e kundërshtoi.
Agustini e përkufizoi një gënjeshtar si një person që “ka në zemër një gjë, por një shpreh diçka tjetër”. Ky përkufizim pasqyronte shprehjen e Ciceronit për simulimin dhe disimilimin. Simulimi është kur një person e ekzagjëron diçka. Disimilimi është mangësi e vërtetësisë, kur një person minimizon të vërtetën përmes përçmimit ose ironisë. Përpjekjet arsimore dhe diplomatike të Pontano ishin përfundimisht të kota. Francezët pushtuan Italinë për të rimarrë Napolin, duke e marrë qytetin në 1495.
Në mungesë të monarkisë, Pontano ishte zyrtar i lartë i qeverisë, i detyruar t’ua dorëzonte francezëve çelësat e mbretërisë, duke u cilësuar më pas si një tradhtar. Ai doli shumë shpejt në pension mes polemikave dhe turpit.
Për të pasur sukses, njerëzit e mirë duhej të përvetësonin virtyte të reja: simulimi dhe disimilimi.
Udhëheqja e një shteti kërkon jo vetëm udhëheqës të virtytshëm, por edhe një popull të virtytshëm. Të gjithë qytetarët janë përgjegjës për ruajtjen e mirëqenies së shoqërisë përmes veprimeve të virtytshme, edhe nëse kjo do të thotë të gënjësh për mirë.
/abcnews.al
